Философияның экспрессивтік стилистикамен байланысы
Философия мен экспрессивтік стилистика арасындағы байланыс
Философия мен экспрессивтік стилистика арасындағы байланыс
Философия мен экспрессивтік стилистика арасындағы байланыс тіл мен ойлаудың өзара ықпалдастығын көрсететін маңызды ғылыми мәселе болып табылады. Философия – адамзаттың дүниені тану, мән мен ақиқатты іздеу үдерісін бейнелейтін ғылым. Ал экспрессивтік стилистика – тілдің эмоциялық, бағалауыш және бейнелеу мүмкіндіктерін зерттейтін сала. Осы екі бағыттың түйісуі тілдің дүниетанымдық және эстетикалық қызметін айқындайды.
Философиялық мәтіндерде тіл тек ақпарат жеткізу құралы ғана емес, ойдың тереңдігін, автордың дүниетанымдық ұстанымын білдіретін жүйе ретінде қызмет етеді. Мұндай мәтіндерде экспрессивтік құралдардың (метафора, антитеза, контраст, бейнелі салыстырулар) қолданылуы философиялық идеяның мәнін күшейтіп, оны қабылдаушыға әсерлі жеткізуге мүмкіндік береді. Мысалы, «жанның қараңғылығы», «ақиқаттың сәулесі», «рухтың қозғалысы» сияқты тіркестер логикалық тұжырымды ғана емес, эмоционалды әсерді де күшейтеді.
Философияда тілдің бейнелілік сипаты ерекше мәнге ие. Көптеген философиялық ұғымдар (мән, болмыс, сана, рух, кеңістік, уақыт, шексіздік) абстрактылы болғанымен, оларды түсіндіру барысында экспрессивтік стилистика элементтері жиі қолданылады. Бұл тілдің көркемдік және эмоционалдық реңкін арттырып, күрделі ұғымдарды адам санасына жақындатады.
Экспрессивтік стилистика тұрғысынан алғанда, философиялық дискурс – ойдың көркемдікпен өрілуі. Онда ғылыми дәлдік пен поэтикалық бейнелілік қатар жүреді. Платон мен Ницше, Шопенгауэр мен Сартр сияқты ойшылдардың еңбектерінде терең философиялық тұжырымдар көркем тілмен беріледі, бұл олардың мәтіндерін эстетикалық және эмоционалды тұрғыдан байытады.
Қорыта келгенде, философия мен экспрессивтік стилистика арасындағы байланыс – тілдің когнитивтік және эстетикалық қызметінің тоғысуы болып табылады. Экспрессивтік құралдар философиялық ойды әсерлі жеткізудің маңызды тәсілі ретінде көрінеді. Осылайша, философиялық тіл мен экспрессивтік стилистика бір-бірін толықтырып, адамзат ойының көркем әрі терең бейнесін қалыптастырады.
Берілген мәтіндерге арналған экспрессивті және терминологиялық сөздік
| Сөз / сөз тіркесі | Мағынасы | Аудармасы |
|---|---|---|
| Философия | Адамның ойлау және дүниені тану ғылымы | Философия |
| Экспрессивтік стилистика | Тілдің эмоциялық, бағалауыш және бейнелеу мүмкіндіктерін зерттейтін сала | Экспрессивная стилистика |
| Дүниетанымдық | Адамның әлемді қабылдауы, көзқарасы | Мировоззренческий |
| Эстетикалық қызмет | Өнерлі, көркемдік әсерін жеткізу | Эстетическая функция |
| Метафора | Бір нәрсені екіншісі арқылы бейнелеу, ұқсастық негізінде | Метафора |
| Антитеза | Қарама-қарсы идеяларды салыстыру тәсілі | Антитеза |
| Контраст | Айырмашылықты көрсету | Контраст |
| Бейнелі салыстыру | Салыстыру арқылы образды көрсету | Образное сравнение |
| Жанның қараңғылығы | Рухани күйдің қиын, түсініксіз сәті | Тьма души |
| Ақиқаттың сәулесі | Шындықты тану немесе түсіну | Луч истины |
| Рухтың қозғалысы | Адам ойының, сезімінің үнемі өзгеруі | Движение духа |
| Абстрактылы ұғым | Тікелей көрінбейтін, ой арқылы түсінілетін түсінік | Абстрактное понятие |
| Кеңістік | Философиялық немесе физикалық орын | Пространство |
| Уақыт | Өткен, қазіргі және болашақ үздіксіздігі | Время |
| Шексіздік | Шектеусіз, мәңгілік | Бесконечность |
| Сұрақ қоюдың өнері | Философиялық ізденістің негізі | Искусство задавать вопросы |
| Шамшырақ | Бағыт беретін құрал немесе жолдың белгісі | Факел, маяк |
| Үнсіз сұрақ | Жауабы жоқ, ойлануға мәжбүрлейтін сұрақ | Безмолвный вопрос |
| Өтпелі | Уақытша, тұрақсыз | Преходящий |
| Рухтың күші | Ішкі күш, төзімділік | Сила духа |
| Жүрек көзі | Сезім арқылы көретін қабілет | Глаз сердца |
| Тылсым сырлар | Түсініксіз, жасырын құпиялар | Тайные тайны |
| Үйлесімділік | Бір-бірімен сәйкестік, гармония | Гармония, согласованность |
| Жарқырап | Көңілге қуаныш, сұлулық әкелетін әсер | Сверкая |
| Шынайы философия | Өмірді терең түсінуге бағытталған философия | Истинная философия |
Практикалық тапсырмалар
1-тапсырма. Сөздікпен сәйкестендіру
Берілген сөздерге мағыналарын сәйкестендіріңіз
2-тапсырма. Бос орындарды толтыру
Мәтіндегі экспрессивті сөздерді қолданып толықтырыңыз
2. Метафора мен антитеза – философиялық идеяның мәнін жеткізеді.
3. Өтпелі өмірде рухтың маңызды.
3-тапсырма. Синонимдерді табу
Берілген сөздердің мәтіндегі синонимдерін жазу
4-тапсырма. Контекстпен сөйлем құрастыру
Берілген сөздерді өміріңізге қатысты қолдану
5-тапсырма. Антонимдерді табу
Сөздердің қарсы ұғымын жазыңыз
6-тапсырма. Топтау
Сөздерді мағынасына қарай топтаңыз
Философиялық:
Экспрессивтік:
7-тапсырма. Парафраз жасау
Мәтіннен үзінді алып, өз сөзіңізбен қайта жазыңыз
Мәтіннен: «Философия – адамға өмірдің мәнін іздеуді үйретеді.»
8-тапсырма. Сұрақ-жауап
Мәтіннен сұрақтар құрастырып, жауап беріңіз
9-тапсырма. Қысқаша эссе
Берілген сөздерді пайдаланып 5-6 сөйлемдік эссе жазыңыз
10-тапсырма. Терминдерді түсіндіру
Мәтіндегі терминдердің қысқаша түсіндірмесін жазыңыз
11-тапсырма. Қарама-қарсы ұғымдарды салыстыру
Экспрессивтік сөздерді қолдана отырып, қарама-қарсы ұғымдарды салыстырыңыз
12-тапсырма. Жеке тәжірибеге қолдану
Сөздерді өз тәжірибеңізге байланысты қолдану
13-тапсырма. Кесте жасау
Сөздерді үш бағанға бөліңіз: философиялық ұғым, экспрессивтік сөз, қысқаша түсіндірме
| Философиялық ұғым | Экспрессивтік сөз | Түсіндірме |
|---|---|---|
14-тапсырма. Қызықты тапсырма: метафораны табу
Мәтінде қолданылған метафораларды тауып, олардың мәнін түсіндіріңіз
15-тапсырма. Шығармашылық тапсырма
Берілген экспрессивтік сөздерден шағын философиялық мәтін немесе ой жазыңыз
Философия – ой мен жанның тереңдігі
Философия – бұл сұрақ қоюдың өнері
Философия – ой мен жанның тереңдігі
Философия – бұл сұрақ қоюдың өнері. Адам алғаш рет аспанға қарап, «мен кіммін?» деп ойлаған сәттен бастап философия басталды. Ол – жауап емес, ізденіс. Ол – ақиқатқа апарар ұзақ жолдың шамшырағы. Философия – адамның өзімен сұхбаты. Әр ойдың түбінде үнсіз сұрақ жатады: не үшін өмір сүремін, қайда барамын, неге сенемін? Бұл сұрақтардың нақты жауабы жоқ, бірақ сол ізденістің өзі – өмірдің мәні. Адам неғұрлым терең ойланса, соғұрлым өз жүрегін таниды. Әлемде бәрі өтпелі, бірақ ой мәңгі. Уақыт өз ағынымен жылжиды, ал адам сол ағынға қарсы жүзіп, мән іздейді. Біреулерге бұл желге қарсы жүзумен тең, бірақ дәл сол қарсы жүзу – рухтың күші.
Философия – жан мен ақылдың тепе-теңдігі. Ол сезім мен логиканы, жүрек пен зердені біріктіреді. Ақиқатты тану тек формулалармен емес, ішкі үнмен де жүзеге асады. Сондықтан философияда поэзия да, ғылым да тоғысады. Кейде үнсіздік те философияның тілі. Себебі кей сұрақтарға сөз емес, сезім ғана жауап бере алады. Ақиқат – әркімнің өз жүрегінде. Біреу оны кітаптан табады, біреу табиғаттан, енді біреу басқа адамның көзінен. Философия – бұл өмірдің айнасы. Ол бізге өз бейнемізді көрсетеді, бірақ оны көру үшін жүрек көзі ашық болу керек. Өйткені шынайы философия – өмірдің мәнін емес, өмірдің өзін сүюді үйретеді.
Философия – ішкі әлемнің жолы
Философия – бұл өмірдің тылсым сырларын ашатын айна. Ол адамға тек неғұрлым білуге ғана емес, өз ішкі әлемін түсінуге де мүмкіндік береді. Әрбір ой, әрбір сезім философиялық сұрақтың бір бөлігі, ал әрбір сұрақ – адамның рухани дамуының айғағы. Әлемде бәрі уақыт пен кеңістікте қозғалады. Атомдар айналып, жұлдыздар жарқырап, толқындар соғады. Сол сияқты адамның ойы да үнемі қозғалыста, үнемі ізденісте. Философия адамға сол қозғалыстың мәнін түсінуге көмектеседі. Ол сезім мен логиканың, жүрек пен ақылдың арасындағы үйлесімділікті көрсетеді.
Философияда әр нәрсенің өзіндік мәні бар. Бір қарапайым іс те терең ойдың бастауы болуı мүмкін. Бір көзқарас бір өмірлік сабаққа ұласып, адамға әлемді басқа қырынан көре білуді үйретеді. Өмірдің қарапайым сәттері де философиялық тұрғыдан ойлауға мүмкіндік береді: күннің шығуы, желдің сыбыры, адамның күлімі – бәрі терең мағынаға ие. Философия – бұл сұрақ қоюдың өнері. Ол жауап бермейді, бірақ ойлануға мәжбүрлейді. «Не үшін?», «Неліктен?», «Қалай?» деген сұрақтар арқылы адам өз рухын, өз жүрегін таниды. Бұл үдеріс кейде ауыр, кейде шабытты, бірақ әрқашан маңызды.
Қорыта айтқанда, философия – адамның ішкі әлемін тану жолы. Ол адамға өмірдің мәнін іздеуді ғана емес, сол ізденісті сүюді үйретеді. Өйткені шынайы философияда жауап емес, ізденіс – басты құндылық.
Қорытынды
Философия мен экспрессивтік стилистика арасындағы байланыс тіл мен ойлаудың өзара ықпалдастығын көрсетеді. Философиялық ойды терең жеткізу үшін экспрессивтік стилистиканың құралдары маңызды рөл атқарады. Осылайша, философиялық тіл мен экспрессивтік стилистика бір-бірін толықтырып, адамзат ойының көркем әрі терең бейнесін қалыптастырады.