Биология ғылымы мен экспрессивтік стилистиканың консолидациялануы – қазіргі заманғы пәнаралық зерттеулердің ерекше бағыттарының бірі. Бұл екі саланың тоғысуы тіл мен табиғаттың, адам мен тіршіліктің арасындағы терең байланысты ашып көрсетеді. Биология – тірі ағзалардың құрылысын, қызметін, эволюциясын зерттейтін ғылым болса, экспрессивтік стилистика – тілдің эмоционалдық, бейнелі, эстетикалық қабаттарын қарастырады. Екеуінің тоғысуы тілдегі биологиялық ұғымдардың метафоралық және көркемдік қызметін ашуға мүмкіндік береді.

Мысалы, «тілдің тамыры», «ойдың қаны», «сезімнің жүрегі» секілді тіркестерде биологиялық бейнелер арқылы рухани құбылыстар сипатталады. Табиғаттағы үйлесім мен тіршілік иелерінің эволюциялық дамуы тілдің құрылымдық жүйесімен ұқсас. Тілдің «жасушалары» — сөздер, ал сөйлемдер мен мәтін — сол жасушалардан құралған күрделі организм. Бұл ұқсастық биологиялық көзқарас арқылы тілдік құбылыстарды жаңа деңгейде түсіндіруге жол ашады.

Биология терминдері мен табиғи процестер адам эмоциясын, мінезін, ішкі әлемін бейнелеуде ерекше рөл атқарады. Әдебиетте «жүрегім дүрсілдеп соқты», «ойым тыныссыз қалды», «жан дүнием гүл ашты» секілді тіркестер тірі организмнің белгілерімен тілдік экспрессияны күшейтеді. Бұл көрініс – экспрессивтік стилистика мен биологиялық танымның тоғысқан сәті.

Биология мен тіл ғылымының консолидациясы білім беру жүйесінде пәнаралық ойлауды дамытады. Мысалы, оқушыларға организм құрылымын түсіндіруде тілдің бейнелі мүмкіндіктерін пайдалану немесе керісінше, тілдегі экспрессивті тәсілдер арқылы биологиялық процестерді елестету – танымдық және эстетикалық әсер береді.

Биология ғылымының экспрессивтік стилистикасымен консолидациялануы – ғылым мен өнердің түйісу нүктесі. Бұл бағыт адамзаттың дүниені тұтастай қабылдау қабілетін арттырып, тілдің тірі организм секілді дамитынын дәлелдейді. Тіл мен табиғаттың үндестігі – адам болмысының терең символы, ал олардың ғылыми және көркем синтезі – жаңа гуманистік танымға жол ашады.

Биологияда ғылыми ұғымдар мен құбылыстарды сипаттау кезінде дәлдік, нақтылық қажет болса да, оны түсінікті әрі әсерлі жеткізу үшін стилистикалық амалдар қолданылады. Ғалым немесе мұғалім биологиялық процесті суреттегенде метафора, теңеу, эпитет сияқты көркемдік тәсілдер арқылы тыңдаушының немесе оқушының қызығушылығын арттырады. Мысалы, «жасуша – тіршіліктің ең кіші кірпіші» немесе «ДНҚ – тұқымқуалаушылықтың коды» деген сияқты тіркестер ғылыми ұғымды экспрессивті тілмен жеткізудің мысалы болып табылады.

Биологиялық мәтіндерде экспрессивтік стилистика танымдық әсерді күшейтеді. Күрделі ұғымдарды оқырманға түсінікті етіп беру үшін бейнелі тіл қолданылады. Мәселен, өсімдіктердің фотосинтез процесін «жарықтың сиқырымен тыныс алатын табиғаттың жасыл фабрикасы» деп сипаттау ғылыми шындықты поэтикалық тұрғыдан бейнелеу болып табылады.

Педагогика мен биология тоғысқанда, экспрессивтік стилистика оқу процесінде маңызды құралға айналады. Мұғалімдер биологиялық құбылыстарды әсерлі тілмен түсіндірсе, оқушылардың қызығушылығы мен қабылдауы артады. Көркем баяндау мен бейнелі мысалдар оқушылардың қиялын дамытады, ғылыми тілді меңгеруге мүмкіндік береді.

Экспрессивтік стилистика биологиялық мәтіндердің эстетикалық сипатын күшейтеді. Ғылым мен өнер тоғысқанда, ғылыми-көркем синтез пайда болады. Бұл – ғылыми таным мен көркем ойлаудың үйлесімі. Мұндай мәтіндерде ғылыми дерек пен эмоциялық әсер қатар жүреді, сондықтан биологияның тілдік бейнесі баи түседі.

Сонымен, биология мен экспрессивтік стилистика арасындағы байланыс – ғылыми мазмұнды эстетикалық тұрғыдан жеткізу мүмкіндігі. Экспрессивтік тәсілдер биология ғылымының тілін тірілтіп, оны адам сезіміне әсер ететін, ойландыратын, шабыт беретін деңгейге көтереді. Осылайша, биология тек табиғаттың заңдарын зерттейтін ғылым ғана емес, адам мен өмір сұлулығын тіл арқылы паш ететін шығармашылық салаға да айналады.

Табиғаттың әр тынысы, әр демі, әр қозғалысы – өмірдің шексіз өлеңі іспетті. Ал биология ғылымы – сол өлеңнің әрбір жолын, әрбір әуенін түсінуге тырысатын даналық ілім. Бұл ғылым тіршіліктің тамырын басып, оның соғысын сезінеді, көзге көрінбейтін әлемнің құпиясын ашуға талпынады.

Таң шапағы төгілген сайын, жер беті тіршіліктің жаңа тынысына оянады. Жапырақтарда мөлдір шық жылтырайды, жел олармен сырласады. Сол сәтте әлемде миллиондаған жасушалар өз тіршілігін жалғастырып, табиғаттың мәңгілік қозғалысын қамтамасыз етеді. Біреуін көрмейміз, біреуін естімейміз, бірақ барлығы бар, бәрі де өмірдің жібін жалғап тұр.

Биология – тек қана ғылым емес, ол өмірдің поэзиясы. Әрбір гүлдің ашылуы, құстың ұшуы, баланың дем алуы – тіршіліктің тамаша үйлесімін бейнелейді. Өсімдік тамырынан тамған бір тамшы судың өзі тұтас ғаламның тынысын көрсетеді. Жасуша микроскоп астында ғана көрінгенімен, оның ішінде бүтін бір ғарыш бар.

Адамның жүрегі соққанда – өмір сөйлейді. Сол жүректің соғысын түсіндіретін де, оның неге тоқтайтынын анықтайтын да – биология. Ал сол жүрек соғысының мағынасын, оның терең сезімін ұғындыру – тіл мен сөздің, яғни экспрессивтік стилистиканың еншісінде. Ғылым мен сөз осылай тоғысып, өмірдің екі қанатына айналады: бірі – ақиқат, бірі – әсемдік.

Табиғаттың әрбір құбылысы – тіршіліктің көрінісі. Мәселен, жаңбыр жауса – жер тыныс алады, гүл өссе – өмір күледі. Адамзат сол күлкі мен тынысты зерттеу арқылы өз болмысын тани түседі. Биология осы танымның іргетасы. Ол бізге тек не бар екенін емес, неліктен бар екенін де үйретеді.

Биологияның тілі кейде күрделі, терминдерге толы. Бірақ сол терминдердің ішінде өмірдің нәзік әуені бар. "Митоз", "фотосинтез", "генетика" сияқты сөздерде тек ғылым емес, тіршіліктің өз ырғақтары жасырылған. Егер адам сол ырғақты жүрегімен тыңдай білсе, онда ол әлемнің нағыз сұлулығын көреді.

Табиғат пен адам – біртұтас жүйе. Адам ағзасы да орман секілді: қан тамырлары – өзендер, жүрек – күн, ал жасушалар – кішкентай тіршілік мекені. Осы жүйенің үйлесімін сақтау – биологияның ең ұлы мақсаты. Ол бізге табиғатты қорғауды ғана емес, өзімізді де құрметтеуді үйретеді.

Биология адамды ойландырады, сезіндіреді, таңдандырады. Ол адамға өмірдің бағасын түсіндіреді. Әр тірі жанның жүрегінде бір жарық бар, ал сол жарықты сөндірмеу – адамзаттың парызы. Сондықтан да биология – тек зерттеу құралы емес, ол – өмірдің поэзиясы, табиғаттың тілі, жаратылыстың жүрек соғысы. Ғалым микроскопқа үңілгенде, ол тек жасушаны емес – өмірдің мәнін көреді. Ал сол мәнді көркем тілмен жеткізгенде, биология мен әдебиет бір арнада тоғысып, адамзат рухының биік үнін тудырады.

Биология ғылымының экспрессивтік стилистикасымен консолидациялануы – ғылым мен өнердің түйісу нүктесі. Бұл бағыт адамзаттың дүниені тұтастай қабылдау қабілетін арттырып, тілдің тірі организм секілді дамитынын дәлелдейді. Тіл мен табиғаттың үндестігі – адам болмысының терең символы, ал олардың ғылыми және көркем синтезі – жаңа гуманистік танымға жол ашады.